Als een ridder te paard. Een mooiere vergelijking bestaat er toch eigenlijk niet voor een fietser? We hebben het niet voor niets liefdevol over onze stalen (en carbonnen) rossen wanneer we het over onze fietsen hebben. Uren kunnen we over ze praten, elk detail uitlichtend en er uiteindelijk een liefdevolle aai over geven als ze ons weer eens thuis gebracht hebben… Hier bij Racefietsblog zijn we dan ook meer dan verheugd met een hernieuwde interesse in de kunst van het stalen frame bouwen in Nederland. Gelukkig is het nooit helemaal verdwenen, maar aan aantal jaar geleden zag het er minder rooskleurig uit voor de vaak zeer gespecialiseerde bouwers. Meer en meer werd carbon gekozen (ook door ons…) en steeds minder groot was de vraag naar een door Hollandse handen in elkaar gezet frame, van stalen buizen. Gelukkig zien we om ons heen dat de vraag naar handgemaakte racefietsen weer groeit, en in een serie artikelen willen we een aantal van hun bezoeken en uitlichten. En om bij die ridders op paarden te blijven leek het ons een goed plan om te starten met St Joris Cycles.
Die Rapha Continental Team fiets
Zo’n twee jaar geleden liepen we rond op het BikeFestival in de buurt van Utrecht toen ons oog viel op een bescheiden standje tussen allerlei grote namen als Specialized en Shimano. We raakten aan de praat met Alex de Kraker, oprichter en eigenaar van St Joris Cycles. Hij bleek nog niet zo heel lang bezig te zijn met framebouwen, maar had wel al vrij snel een heel prestigieuze opdracht weten binnen te halen: een op maat gemaakte fiets voor één van de rijders van het Rapha Continental team. Die fiets hadden we wel eens online voorbij zien komen en dus bleven we toch nog even wat langer kletsen met Alex en spraken we af om een keer om de tafel te gaan zitten om verder te praten over hoe hij uit is gekomen bij de keuze om frames te gaan bouwen, waar hij zoal op let en wat zijn fietsen nou anders maakt dan andere. Helaas duurde het zo’n 1,5 jaar voordat we elkaar uiteindelijk in Eindhoven spraken, we zijn werkplaats bezochten en ook samen een stuk heb gefietst… maar het is gelukt!
An Evil Plan
Als ik bij Alex aanbel is duidelijk waar de naam vandaan komt. Zijn woonhuis vind je aan de Sint Jorislaan in Eindhoven, en in het schuurtje achter dat huis bouwde hij zijn eerste St Joris frame. Deze fiets staat vandaag ook op ons te wachten voor het ritje dat we straks gaan maken, maar hij mag helaas niet op de foto. Ook wel een beetje begrijpelijk, want qua looks kan deze fiets zich niet echt meten met wat Alex tegenwoordig aflevert. Laten we het er op houden dat de naamstickers nogal aanwezig zijn en de kleur eerder aan de jaren 90 doet denken dan aan 2010. Want ruim vier jaar geleden begon Alex met wat hij zijn ‘evil plan’ noemt. Toen al wist hij dat hij zijn op dat moment veilige fulltime baan wilde inruilen voor een bestaan als framebouwer. Het is mooi om tegenover hem te zitten en te zien dat dat plan behoorlijk goed uitgepakt voor ‘m. Leuk detail: op sommige St Joris fietsen staat dan ook vol trots “EVIL PLAN” op de onderbuis, dat je het maar weet.
De fiets voor het Rapha team krijgt terecht veel complimenten. Het is een klassiek ogend frame, maar mede door de hoogwaardige afmontage oogt de fiets helemaal van nu. De subtiele, maar zeer herkenbare kleurdetails in roze op een wet-paint zwarte onderlaag maken het tot een fiets die tot de verbeelding van veel wielrenners zal spreken. Grootste verschil met de huidige modellen is dat Alex er gelukkig voor gekozen heeft de merknaam veel minder prominent op het frame te plaatsen. Sterker nog, je moet soms echt zoeken naar het ook handgemaakte St Joris logo dat niet op de stuurbuis maar onderbuis gelast wordt en meestal in de framekleur meegespoten wordt. Prachtig! Maar bij fietsen zoals deze gaat het niet alleen maar om looks. Nog veel belangrijker is het maatwerk element bij een fiets als deze. Want daar praat deze zelf ook zeer sportieve bouwer graag over. Er komen allerlei diagrammen voorbij waaruit blijkt dat sommige standaard frames soms hele rare stappen maken als het gaat om verhoudingen en maatvoering. Zonder al te technisch worden valt op dat een groter frame, afhankelijk van de fabrikant (we hebben het hier over standaard maten van bekende merken), soms niet in alle dimensies meegroeit. Denk hierbij aan dat het verschil tussen een 56 en 58cm frame in sommige gevallen een veel groter verschil in reach kan opleveren dan je zou verwachten. Dit zie je niet met het blote oog, maar kan voor een koper wel cruciale informatie zijn.
Aan de keukentafel
Net zoals Alex en ik met een kop koffie aan zijn keukentafel zitten, zo gaat ook vaak de eerste kennismaking met potentiële kopers. En dat is natuurlijk meteen één van de charmes van een handgemaakte fiets uit Nederland: jij weet welke handen ‘m gemaakt hebben. In zo’n eerste gesprek wordt vooral besproken hoe je de fiets gaat gebruiken. Op dit moment maakt St Joris alleen racefietsen, maar daar zijn ook nog allerlei smaken in te verzinnen. Wordt het een toerder, een baanknaller, een crit-fiets, wil je vooral de Alpen en Pyreneeën bedwingen of juist iets daar tussen in? Zaken als de hoogte van het bracket en de naloop van je voorvork zijn daarin bijvoorbeeld bepalend. Na je persoonlijke voorkeuren besproken te hebben is het tijd voor een uitgebreide fietsmeting. Want daar komt het grote verschil met standaardfietsen om de hoek kijken. De verhoudingen tussen lichaamsonderdelen zijn voor iedereen anders. Standaardfietsen gaan uit van een standaard verhouding. Bij een bepaalde binnenbeenlengte past een bepaalde maat. Maar de verhouding tot de lengte van je romp, je armen e.d. wordt allemaal aangenomen bij zo’n standaardmaat. Natuurlijk kun je dan nog een beetje schuiven met je zadel en stuurpen, maar optimaal is het niet. Dus behalve dat je een frame krijgt met de karakteristieken die jij belangrijk vindt, past ‘ie ook nog eens tot op de millimeter bij jou lichaam. Superfijn als je erop fietst, wat minder mocht je ‘m ooit zou willen verkopen, vandaar dat een custom fiets vaak ook iemands ‘eindfiets’ is. De fiets waar je al jaren van droomt en die je nooit meer laat gaan. Het opmeten van het frame gebeurt bij SportMax, waarvan één van de artsen ook voor team Belkin/Lotto werkt. Hierbij wordt tot in detail gekeken naar maten, je flexibiliteit en voorkeuren. Niet alleen het frame, maar ook het zadel, het soort stuur en maat daarvan, alles dat bepaald hoe comfortabel jij op de fiets zit wordt meegenomen en bekeken voor er gebouwd gaat worden.
Al pratend met Alex valt al snel op dat hij een perfectionist is. Hij is wel technisch (TU Delft) opgeleid en zat vroeger samen met zijn vader camera’s uit elkaar te halen, maar het frame bouwen heeft hij zichzelf helemaal aangeleerd. Dat perfectionisme en streven naar een perfect passende fiets voor iemand persoonlijk zie je in veel kleine én grote dingen terug. Neem bijvoorbeeld het feit dat Alex niet automatisch voor één soort buizen van Columbus of Dedacciai kiest voor een hele frame. Nee, voor elke buis selecteert Alex exact de soort waarvan hij denkt dat die het beste past bij de eigenschappen die de rijder zoekt. De een wil iets meer comfort, de andere weer net iets meer respons van een frame. Door buizen van verschillende leveranciers én met verschillende kenmerken te gebruiken wordt gezocht naar dat perfecte optimum, waarbij gewicht uiteraard ook altijd meespeelt.
Rijden maar!
Eindelijk is het tijd voor een ritje rondom Eindhoven. Toevallig heb ik zo op het oog dezelfde maat als Alex en kunnen we dus zijn twee persoonlijke fietsen meenemen, waarvan ik er één nog steeds niet mag fotograferen. Alex wil me laten ervaren wat kleine verschillen in geometrie kunnen betekenen voor het stuurgedrag van een fiets en daarmee ook de levendigheid en stabiliteit. Tijdens het ritje wissel ik een paar keer van fiets en ontdek dat het frame met een hoger bracket en iets andere naloop veel levendiger stuurt. Persoonlijk zou ik dit gedrag bijna als nerveus betitelen en Alex legt uit dat deze fiets ontworpen is om wedstrijden mee te fietsen. Je merkt het verschil in bochten, over ruwer terrein en heel goed wanneer je uit het zadel gaat. Zijn huidige fiets die meer op stabiliteit is afgestemd reageert gemoedelijker en voorspelbaarder en heeft dus ook mijn voorkeur. Het zijn dit soort details en het feit dat de fiets helemaal bij jouw lichaam aansluit dat een handgemaakte custom fiets zo bijzonder maakt. Dit zijn dingen die je elke keer weer gaat voelen als je gaat rijden. Tel daarbij op dat het materiaal dat bouwers als Alex tegenwoordig gebruiken qua gewicht bijna niet meer onderdoet voor carbon. Ook met staal kun je in de buurt van de 6 tot 7 kilo voor een complete fiets uitkomen. Zeker als je net als St Joris je fietsen afmonteert met carbon voorvork (want daar zit bij stalen fietsen vaak veel gewicht in) van Enve of Pegoretti, Chris King balhoofdstel, een topgroep van één van de grote drie merken naar wens natuurlijk en vaak ook nog een custom wielset die het gekozen kleurpalet helemaal afmaakt.
Veel vijlen
Het is ondertussen tijd om een kijkje te nemen in de werkplaats van St Joris, het kloppende hart van The Evil Plan. Het blijkt een nogal onopvallende garage aan de rand van een Brabants dorp te zijn. Geen flashy showroom of groot logo aan de gevel, maar bescheiden zoals Alex zelf ook is. In de werkplaats wordt ook duidelijk dat de tools die je voor custom framebouw nodig hebt niet super indrukwekkend zijn. Ik zie twee werkbanken, een lasapparaat, een klassieke freesbank en autogeenbranders. Heel veel bakjes en lades waarin kleine onderdelen van het frame opgeborgen worden zoals de lugs en de achterpatten en handvijlen, heel veel handvijlen. Alex leidt me rond (dat duurt dus niet heel lang gezien het bescheiden formaat van de werkplaats) en laat onder andere zien hoe hij van ook ingekochte onderdelen toch iets heel eigens weet te maken. Zo veilt hij alle lugs bij, past hij achterpatten aan en gaat hij zelfs zover dat ‘ie de rembruggen (waar de remhoef op het frame gemonteerd wordt) zo aanpast dat die gekartelde ringetjes die er als spacer en drukverdeler tussenzitten, op een St Joris frame niet nodig zijn. Of neem nou de stukjes metaal die op elk frame zitten op de plek waar je je bidonhouder monteert. Op een St Joris zijn dit soms 3D geprinte unieke kruisjes en zo zijn er nog heel veel details die samen er voor zorgen dat deze fietsen niet alleen precies zo rijden zoals jij wilt, maar er ook nog heel exclusief uitzien.
Ook vertelt Alex dat hij naast lugs nu ook met zilver fillet brazing (oftewel lugloos solderen met zilver) bezig is, en een van de eerste frames waar hij deze techniek toepast staat nu in zijn werkplaats. Hierdoor oogt bijvoorbeeld het frame dat hij voor zijn echtgenote maakte, een stuk minder klassiek, lugs zijn immers niet meer nodig bij zo’n frame, maar wel een hoop veilwerk dat Alex allemaal zelf met de hand doet. Sterker nog, het enige dat hij nu nog uitbesteedt is het spuitwerk, maar ook dat is op het niveau aanbelandt dat Alex voor ogen had toen hij zijn avontuur begon.
Helaas is deze zeer leerzame én uiterst gezellige dag weer voorbij voor ik het weet. Ik heb weer veel geleerd over geometrie en de invloed op stuurgedrag, het belang van een custom frame en hoever iemand kan gaan om de perfecte fiets te willen bouwen. Natuurlijk zijn ook andere bouwers die weer andere materialen en ideeën hebben over wat die perfecte fiets is, maar het is prachtig om te zien hoe duidelijk Alex dit voor ogen heeft en ik geloof dat er ook meer dan voldoende liefhebbers zijn die uiteindelijk kiezen voor een fiets op maat van deze bijzondere frame- en fietsbouwer.
