De setups met één voorblad leken lang slechts voorbehouden aan offroad-gebruik maar daar is duidelijk verandering in gekomen. Hoog tijd om het eens uit te leggen dus!
De laatste jaren is het hard gegaan met de ontwikkeling van de aandrijflijnen. En daarbij doel ik vooral op het aantal versnellingen. Van een triple naar dubbel (en compact) en dan volgde nog de single. Daarmee gingen we ook van dertig naar tweeëntwintig naar elf versnellingen. Met slechts één voorblad werd de ontwikkeling weer doorgezet naar twaalf en tegenwoordig zelfs dertien verstellingen.
Racen met 1x
Mijn positieve ervaring in de cross met een 1X setup heeft er voor gezorgd dat ik mijn koersfiets ook heb uitgerust met een 1X setup. Daarbij heb ik de onderdelen zelf bij elkaar gezocht omdat er op dat moment nog geen standaard 1X groepsets voor de weg op de markt waren. Intussen is daar met de komst van de nieuwe AXS groep van SRAM en de Rotor Uno groep verandering in gekomen. Deze 12 en 13 speed groepsets hebben de primeur met een 1X setup voor op de weg. Bauke Mollema heeft er in de Giro al de nodige etappes mee gereden. Hij reed daarbij met een 52 kettingblad en 10-33 cassette. Met een Force1 of Rival1 kan je ook prima op de weg rijden, maar deze zijn in eerste instantie bedoeld voor offroad gebruik. De groepset voor velgrem wordt bijvoorbeeld geleverd met cantilever remmen en een 40 of 42 tands voorblad.
Een aandrijflijn met één voorblad, is niet een kwestie van één van de twee kettingbladen verwijderen. Dit zou in principe wel kunnen maar werkt zeker niet optimaal. Voor een goede aandrijflijn met een enkel voorblad zijn er specifieke onderdelen. Daarbij gaat het met name om het kettingblad en de achterderailleur: Een zogeheten narrow-wide kettingblad en een clutch derailleur .
Clutch: de koppeling voor je derailleur
De clutch kan je zien als een rem die extra weerstand biedt aan de rotatie van de kooi ten opzichte van de derailleur. Clutch is engels voor koppeling. Met de koppeling ingedrukt in de auto heb je dezelfde situatie als met clutch uitgeschakeld bij de derailleur: de kooi en derailleur kunnen vrij van elkaar roteren. Laat je de koppeling los in de auto, dan is dit vergelijkbaar met de clutch ingeschakeld bij de derailleur: de kooi en derailleur zijn gekoppeld aan elkaar.
De kooi kan nog net zo ver roteren als zonder clutch maar door de klemming rondom het draaipunt gaat dit veel strakker. Hierdoor wordt de ketting strak gehouden waardoor de kans veel kleiner is dat deze van je voorblad af valt. Je kan de kooi niet fixeren, want dan ontneem je de beweegruimte die nodig is om de ketting strak te houden nadat je geschakeld hebt.
Bij een Shimano derailleur met clutch kan je dit goed zien wanneer je het kapje eraf draait. Je kan de clutch aan of uit zetten en daarbij zie je hoe deze als een bladveer klemt rondom het draaipunt van de kooi. Daarnaast biedt Shimano de mogelijkheid om de clutch strakker of losser te draaien. Shimano derailleurs zijn overigens ook bruikbaar bij een 2X setup.
Bij Rotor en de mechanische SRAM derailleurs is het systeem niet af te stellen en zit de techniek echt in de derailleur verwerkt. Bij beide derailleurs wordt er gebruik gemaakt van een gespannen torsieveer. De kooi draait tegen de veerspannig in waardoor deze weerstand geeft. Wel hebben ze beiden een systeem waarmee je de kooi kan vastzetten, zodat de spanning van de ketting is wanneer je een wiel gaat wisselen. De SRAM AXS derailleurs hebben een hydraulische dempingssysteem met de naam Orbit. Het hydraulische systeem werkt alleen bij plotselinge beweging van de kooi en is ook bruikbaar met een 2X setup.
In eerste instantie zien de derailleurs er gewoon uit. Het verschil is pas zichtbaar wanneer je het apparaatje van dichterbij gaat bekijken. Alle derailleurs die geschikt zijn voor een aandrijflijn met een enkel voorblad hebben een clutch. De namen en specifieke techniek die ze hiervoor gebruiken verschilt per merk, maar de werking is gelijk. Elke derailleur heeft een kooi die via het draaipunt in een roterende beweging meedraait wanneer er geschakeld wordt. Een mechanisme duwt de kooi naar achteren zodat de ketting strak blijft. De truc van een 1X derailleur zit ‘m dus in de clutch, die de bewegingsvrijheid van de kooi afremt (waar die van een gewone derailleur zal gaan klapperen), en daardoor voorkomt dat je ketting op je frame klappert of eraf valt.
En dan nog het Narrow-Wide kettingblad
Met een clutch derailleur alleen ben je er nog niet. Het enkele kettingblad dat op de crank wordt gemonteerd is een narrow-wide kettingblad.
Dit type kettingblad heeft brede en smalle tanden die om en om zijn gepositioneerd. De tanden komen overeen met de brede en smalle schakels van de ketting, zodat deze ook maar op één manier past. De tanden van zo’n kettingblad zijn ook langer en een blad is alleen verkrijgbaar in even vertanding. In combinatie met de hogere tanden houdt dit de ketting beter op zijn plek en is de kans dat deze eraf valt vele malen kleiner dan bij een regulier kettingblad.
Bij een 2X setup met reguliere kettingbladen gebeurd het bijna nooit dat de ketting eraf valt maar dit komt doordat een voorderailleur ook dienst doet als kettinggeleider. Zou je een regulier kettingblad rijden zonder derailleur, dan is de kans groot dat de ketting er wel naast valt. Dit geldt met name bij een schuine kettinglijn, waarbij de ketting de neiging heeft om iets te kantelen. Een narrow-wide kettingblad voorkomt deze kanteling.
Doordat er minder bewegingsvrijheid is voor de ketting op het tandwiel, moet je rekening houden met meer slijtage. Dit komt ook doordat er geen afwisseling is tussen een binnen en buitenblad en je constant hetzelfde kettingblad gebruikt. Zowel voor ketting als kettingblad zal de slijtage sneller gaan. Een versleten ketting of kettingblad verliest zijn werking en maakt dat de ketting er alsnog naast kan vallen. De eventuele slijtage moet je dus wel in de gaten houden.
Tips voor 1X setup
Als je zelf een 1X setup op je fiets wil kan dat op verschillende manieren en in verschillende samenstellingen. Persoonlijke voorkeur en budget zal bepalen hoe jouw setup eruit zal zien. Campagnolo heeft geen specifieke 1X onderdelen, maar met een beetje creativiteit is het wel mogelijk. Daarbij zou je dan wel gebruik moeten maken van een chain-guide, aangezien Campa geen clutch derailleur heeft die de ketting strak genoeg houdt voor 1X gebruik.
Het is handig om vooraf je wensen op een rijtje te zetten zodat je niet voor onverwachte uitgaven/verrassingen komt te staan. Het aanschaffen van een complete groep is het makkelijkst, maar ook het meest prijzig. Daarbij hebben de nieuwe 12 speed groepen van Rotor en SRAM een ander type body waardoor je ook rekening moet houden met een aanpassing aan je wielen(body) of misschien zelfs een nieuwe wielset. Dit geldt overigens niet voor de onlangs uitgekomen Shimano GRX groep. Een specifieke gravel groep die ook geschikt is voor een 1 X 11 aandrijving van je wegfiets.
Goede voorbereiding is het halve werk: wat heb je nodig?
Het ombouwen van een bestaande 11-speed SRAM of Shimano groepset is financieel aantrekkelijker maar vergt wat meer voorbereiding. Kijk eventueel met behulp van een verzettentabel welk kettingblad en cassette je wil gaan rijden. Er zit verschil in het bereik van de verschillende derailleurs. Zo kan een Shimano Ultegra RX derailleur tot maximaal 34 tanden, daar waar een SRAM Force1 (en Rival1 en Apex1) derailleur maximaal 42 tanden aan kan. Een Shimano GRX derailleur met lange kooi heeft ook een bereik tot 42 tanden. Dit verschil in grootte van cassette heeft dus ook invloed op de keuze van het kettingblad.
Ander puntje van aandacht is dat je goed moet beseffen dat de stappen tussen de versnellingen groter zijn wanneer je met bijvoorbeeld een 50 voorblad rijdt. Om wel een groot bereik te hebben qua versnellingen zal je met een grotere, bijvoorbeeld 11-36, cassette gaan rijden met als gevolg je soms net niet de juiste cadans kan trappen. Er zijn nou eenmaal grotere stappen nodig om in 11 keer van 11t naar 36t te schakelen dan van 11t naar 26t.
Zelf rijd ik met een 11-28 cassette en een 50-tands voorblad en dat is voor de koersen in mijn regio prima. Maar wanneer ik naar een heuvelachtige omgeving ga kies ik toch voor mijn ‘oude vertrouwde’ dubbel.
Kwestie van tijd
Ik verwacht dat we in de toekomst ook op de weg vaker fietsen gaan zien die gebruik maken van een 1X afmontage. Zeker nu het aantal kransjes van een cassette wordt uitgebreid. Hierdoor kan je met een groter bereik rijden zonder dat de stappen tussen de versnellingen te groot worden. Momenteel loopt het nog niet bij alle merken helemaal vlekkeloos, maar ditzelfde was een aantal jaren geleden ook het geval bij de invoering van de schijfremmen. Er vanuitgaande dat het probleemloos werkt kan je er bij een vlakke tijdrit en een koers als Parijs-Roubaix voordeel van hebben. Bij een tijdrit is het een simpele gewichtsbesparing doordat het binnenblad en de voorderailleur er niet meer is. Bij Parijs-Roubaix zal de combi van het narrow-wide kettingblad en de clutch derailleur de kans op een afvallende ketting een stuk kleiner maken. Zelf heb ik twee keer probleemloos met een 1X setup over de kasseien gedokkerd, terwijl ik daarbij veel renners langs de kant heb zien staan vanwege een afgevallen ketting. Net als bij de schijfremmen is het een kwestie van tijd voordat men op grotere schaal over gaat stappen.
Rijd jij al met een 1x setup, ook op de weg? Deel je goede of minder goede ervaringen in de reacties.
